در دنیای پیچیده و پویای فناوری اطلاعات، مدیریت مؤثر کاربران و منابع شبکه به یکی از چالش‌های اساسی سازمان‌ها تبدیل شده است. تصور کنید در یک سازمان بزرگ، بدون وجود ساختاری منسجم، چگونه می‌توان دسترسی‌ها را کنترل کرد، امنیت را حفظ نمود و بهره‌وری را افزایش داد؟ اینجاست که خدمات اکتیو دایرکتوریبه عنوان راهکاری قدرتمند و کارآمد وارد میدان می‌شود.
خدمات اکتیو دایرکتوری چیست؟
اکتیو دایرکتوری (Active Directory) یک سرویس دایرکتوری توسعه‌یافته توسط مایکروسافت است که برای مدیریت و سازماندهی منابع شبکه‌ای در محیط‌های ویندوزی طراحی شده است. این سرویس امکان مدیریت متمرکز کاربران، گروه‌ها، دستگاه‌ها و سیاست‌های امنیتی را فراهم می‌کند، به‌طوری‌که مدیران شبکه می‌توانند به‌راحتی کنترل کامل بر منابع شبکه داشته باشند.
فرض کنید یک سازمان ۱۰۰ کارمند دارد. به جای اینکه روی تک تک کامپیوترها حساب کاربری تعریف شود، با Active Directory کافی است یک‌بار یوزرها روی سرور ساخته شوند و همه سیستم‌ها به دامنه وصل شوند. حالا کاربران با یک نام کاربری و رمز عبور به همه منابع دسترسی دارند و مدیر شبکه می‌تواند همه چیز را از یک نقطه مدیریت کند.
ساختار اکتیو دایرکتوری
اکتیو دایرکتوری دارای ساختاری سلسله مراتبی است که از اجزای مختلفی تشکیل شده است:
Domain: دامنه مجموعه‌ای از اشیاء مانند کاربران، گروه‌ها و دستگاه‌ها است که از یک پایگاه داده مشترک استفاده می‌کنند. دامنه‌ها به‌عنوان واحدهای مدیریتی اصلی در اکتیو دایرکتوری عمل می‌کنند.
Tree: درخت شامل یک یا چند دامنه است که در یک ساختار سلسله‌مراتبی منطقی گروه‌بندی شده‌اند. دامنه‌های موجود در یک درخت با یکدیگر رابطه اعتماد دارند و می‌توانند منابع را به اشتراک بگذارند.
Forest: جنگل بالاترین سطح سازماندهی در اکتیو دایرکتوری است و شامل گروهی از درختان می‌باشد. درختان در یک جنگل می‌توانند به یکدیگر اعتماد کنند و اطلاعات دایرکتوری، کاتالوگ‌ها، تنظیمات دامنه و اسکیمای دایرکتوری را به اشتراک بگذارند.
واحد سازمانی: برای سازماندهی کاربران، گروه‌ها، کامپیوترها و سایر اشیاء استفاده می‌شوند. OUها امکان اعمال سیاست‌های گروهی (Group Policy) و تفویض اختیارات مدیریتی را فراهم می‌کنند.
این خدمات شامل چیست؟
هر یک از خدمات اکتیو دایرکتوری نقش خاصی در مدیریت شبکه ایفا می‌کنند. سرویس (AD DS) اصلی‌ترین جزء اکتیو دایرکتوری است که اطلاعات مربوط به کاربران، گروه‌ها، کامپیوترها و سایر اشیاء را ذخیره و مدیریت می‌کند. AD DS همچنین احراز هویت کاربران و اعمال سیاست‌های امنیتی را بر عهده دارد. از طرفی دیگر، سرویس AD LDS سبک‌تر از AD DS است که برای برنامه‌هایی طراحی شده که نیاز به یک دایرکتوری بدون وابستگی به ساختار دامنه دارند. AD LDS امکان اجرای چندین نمونه مستقل از دایرکتوری را در یک سرور فراهم می‌کند.
سرویس AD CS برای ایجاد، مدیریت و توزیع گواهی‌های دیجیتال استفاده می‌شود. AD CS امکان پیاده‌سازی زیرساخت کلید عمومی(PKI) را فراهم می‌کند که برای رمزنگاری، امضای دیجیتال و احراز هویت استفاده می‌شود. سرویس AD FS است که امکان احراز هویت و دسترسی به منابع در سازمان‌های مختلف را فراهم می‌کند. AD FS با استفاده از فناوری Single SignOn (SSO) به کاربران اجازه می‌دهد با یک بار ورود به سیستم، به منابع مختلف دسترسی داشته باشند.
سرویس AD RMS یکی دیگر از خدمات اکتیو دایرکتوری است و برای محافظت از اطلاعات حساس سازمانی استفاده می‌شود. AD RMS امکان اعمال سیاست‌های حقوقی بر روی اسناد و ایمیل‌ها را فراهم می‌کند تا فقط کاربران مجاز بتوانند به آن‌ها دسترسی داشته باشند.
مهم‌ترین وظایف و کاربردهای Active Directory
احراز هویت (Authentication):
بررسی می‌کند که آیا کاربری که قصد ورود به شبکه را دارد مجاز است یا نه (مثلاً با بررسی یوزرنیم و پسورد).
مجوزدهی (Authorization):
تعیین می‌کند کاربر چه منابعی را می‌تواند ببیند یا از چه سرویس‌هایی استفاده کند.
مدیریت کاربران و گروه‌ها:
می‌توان کاربران را ایجاد، حذف یا ویرایش کرد و آن‌ها را در گروه‌هایی دسته‌بندی کرد.
کنترل منابع شبکه:
مثل فایل‌ها، پرینترها، اپلیکیشن‌ها و حتی تنظیمات خاص ویندوز روی کامپیوترهای متصل به دامنه.
Group Policy Management:
از طریق GPO (Group Policy Objects) می‌توان سیاست‌هایی را روی کل شبکه اعمال کرد (مثلاً محدود کردن دسترسی به USB یا نصب نرم‌افزار خاص).
دامنه (Domain) و سازماندهی منطقی:
ساختار سلسله‌مراتبی دارد (Domain، OU، Forest، Tree) که به شما امکان می‌دهد منابع سازمانی را به صورت منطقی سازماندهی کنید.